Isol: “Οι καλλιτέχνες έχουν μια ατιμώρητη τρέλα”
-Η συνέντευξη είχε παραχωρηθεί για το ΒΗΜΑ της Κυριακής και οι εικόνες από τις εκδόσεις Μάρτης.
-Στα βιβλία σας κατορθώνετε να αποτυπώνετε κάτι από την παιδική ματιά, αφηγείστε από το ύψος των παιδιών. Ξεκινώντας, θα μπορούσατε να μας περιγράψετε πώς ήταν η δική σας παιδική ηλικία;
Μου είναι λίγο δύσκολο να πω πώς ακριβώς ήταν η παιδική μου ηλικία, την θυμάμαι κυρίως χαρούμενη. Παρόλο που η μαμά μου έμεινε έγκυος σε πολύ νεαρή ηλικία και απέκτησε δυο παιδιά, το σχέδιο «οικογένεια» με τον βιολογικό μου πατέρα κράτησε λίγα χρόνια. Η μητέρα μου βρήκε αργότερα αλλού την αγάπη και το γεγονός αυτό αποτελείωσε αυτό που ήταν η οικογένεια με εκείνον που εγώ θεωρώ πατέρα μου.
Οι γονείς μου ήταν πολύ νέοι, ήταν φιλοπερίεργοι, διασκεδάζαμε πάρα πολύ όλοι μαζί. Αυτό ήταν ένα πολύ σημαντικό στήριγμα για μένα, το ότι ένιωθα δηλαδή να βρίσκομαι σε ένα περιβάλλον γεμάτο αγάπη, ελπίδα, καλή διάθεση, ενώ ταυτόχρονα περιστοιχιζόμουν από μουσική, βιβλία, τέχνη. Νομίζω ότι είναι δώρο ουσιαστικής σημασίας στα παιδιά είναι το να καταφέρεις να τους μεταδώσεις την ικανότητα να αντλείς απόλαυση. Η μητέρα μου τραγουδούσε, διάβαζε πολύ, ο πατέρας μου ζωγράφιζε, έγραφε, αγαπούσε πολύ τη μουσική.
Έξω από το σπίτι μας, υπήρχε μια αναθεματισμένη καταπιεστική στρατιωτική δικτατορία η οποία ανάγκαζε τους ανθρώπους να μένουν μέσα στο σπίτι τους. Όμως στο σπίτι μας γίνονταν συναντήσεις χορωδίας παλαιότερης μουσικής, μας επισκέπτονταν φίλοι διανοούμενοι και έκαναν φιλοσοφικές συζητήσεις. Ο μπαμπάς μου βρισκόταν δίπλα μας, εφεύρισκε ιστορίες και παιχνίδια για μας πολύ συχνά. Ήμασταν τυχεροί γιατί παρόλο που δεν είχαμε αρκετά χρήματα, ούτε τηλεόραση, ούτε ρούχα φίρμας,είχαμε πολλά βιβλία και δίσκους. Πήγα σε ένα δημόσιο δημοτικό σχολείο και συνέχισα πάλι στη δημόσια δευτεροβάθμια εκπαίδευση, σε ένα καλλιτεχνικό σχολείο, το οποίο διέπνεε δημοκρατικό πνεύμα.
Όταν αποκαταστάθηκε η δημοκρατία στη χώρα, ζήσαμε πολύ σημαντικές στιγμές: ξαφνικά γεμίσαμε ελευθερία και ελπίδα, και ένα σωρό εναλλακτικές στο πεδίο της καλλιτεχνικής έκφρασης σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Σε αυτό το καλλιτεχνικό σχολείο βρήκα τη θέση μου στον κόσμο, όπως επίσης και φίλους που έχω μέχρι και σήμερα. Με αυτούς εκδίδαμε το περιοδικό του σχολείου (χωρίς κανένα περιορισμό) και διάφορα φανζίν με τα σχέδια και τα ποιήματα μας ενώ πραγματοποιούσαμε και διάφορες συναυλίες ή βραδιές ποίησης. Διασκεδάζαμε πολύ και νιώθαμε ότι ήμασταν οι πρωταγωνιστές της ιστορικής συγκυρίας.
-Θυμάστε αγαπημένα σας βιβλία από εκείνη την εποχή;
Τα βιβλία που μου άρεσαν, που με συνάρπαζαν από μικρή, ήταν πολλά και διάφορα, όμως αυτό που συγκρατώ είναι οι Μύθοι του Πολύδωρου, που είχαν εκδοθεί από μια εταιρεία πολύ επαναστατική, την επονομαζόμενη Centro Editor de América Latina, με εξαιρετικές εικονογραφήσεις και κείμενα βασισμένα σε μύθους και παραδόσεις από ολόκληρο τον κόσμο. Επίσης, μου άρεσαν η MAFALDA, το κόμικς του Quino, το οποίο με μάγευε και εξακολουθεί να μου φαίνεται ιδιοφυές, παρόλο που όταν ήμουν μικρή περισσότερο μάντευα τι εννοούσαν πολλά από τα αστεία του – ο Quino παρατηρεί το γελοίο του κόσμου μας με μια έξυπνη και τρυφερή ματιά. Και ένα βιβλίο ναΐφ τέχνης με τίτλο «Modern Primitives» που ανήκε στον πατέρα μου. Με συνάρπαζαν οι εικονιζόμενες δημιουργίες του Ρουσώ και πολλών άλλων δημιουργών που δεν είχαν ακαδημαϊκή κατάρτιση, ορισμένοι δεν είχαν καν σώας τας φρένας, αλλά έφτιαχναν παράξενες, συναρπαστικές εικόνες. Καθώς ήταν στα αγγλικά, έφτιαχνα ιστορίες σχετικά με το τι θα μπορούσαν να διηγούνται αυτές οι εικόνες.
-Η προσέγγιση στο βιβλίο σας «Αλφαβητάρι στο χέρι» είναι πολύ φρέσκια, αφού δεν εικονογραφείτε απλώς ένα αντικείμενο που ξεκινά από το αντίστοιχο γράμμα. Κάθε γράμμα συνοδεύεται από μια ολόκληρη ιδέα, μια μικρό- ιστορία. Πώς δουλέψατε εδώ;
Λοιπόν, αυτή η σειρά βιβλίων σχεδιάστηκε για να αποτελέσει υλικό για μια έκθεση σε μια γκαλερί τέχνης. Ήθελα να βρω ένα concept, μια κεντρική ιδέα έτσι ώστε τις εικόνες να τις ενώνει ένα νήμα και να μην είναι απλώς τυχαίες εικόνες. Γενικά βάζω φράσεις στα σχέδια μου, αλλά αυτή τη φορά αντιμετώπισα μια μεγαλύτερη πρόκληση: ήθελα να κάνω ένα σχέδιο για κάθε γράμμα του αλφαβήτου και να το συνοδεύσω με μια φράση.
Είναι ένα παιχνίδι που με μαγεύει, να συνδέω λέξεις με εικόνες, είναι απίστευτο πως το σχέδιο νοηματοδοτείται εκ νέου όταν έχει στο πλάι του ένα κείμενο, όπως επίσης και το πώς παίρνουν διαφορετική κατεύθυνσή οι λέξεις σύμφωνα με την εικόνα. Θα μπορούσαν να είναι άλλες φράσεις (εκ των πραγμάτων, σε κάθε μετάφραση οι φράσεις αλλάζουν, μετακινούνται και τα σχέδια για να απεικονίσουν διαφορετικά γράμματα), αλλά, πέρα από όλα αυτά, σίγουρα διατηρείται κάτι από την ψυχή των εικόνων.
Με εκπλήσσει να βλέπω πώς έχει φτάσει αυτή η σειρά εικόνων σε τόσα μέρη, ως βιβλίο πια, και πόσο αποτελεί πηγή έμπνευσης για νέα έργα και ιστορίες. Σε αυτά τα σχέδια ανακάλυψα εκ νέου το πινέλο και το χρώμα, με αφετηρία την επιστροφή στην καλλιγραφία. Η σχεδίαση γραμμάτων είναι μια μεγάλη απόλαυση, και τα γράμματα με τη συνοπτικότητα και τη δύναμη που τα χαρακτηρίζει, καθορίζουν κατά κάποιον τρόπο και το στιλ των εικόνων, οι οποίες περιέχουν πολύ λίγα στοιχεία. Ορισμένες φορές, αν βάλουμε ορισμένους κανόνες στο δημιουργικό παιχνίδι που φαινομενικά αποτελούν περιορισμό, η φαντασία μας τρέχει περισσότερο.
Περί των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της δουλειάς της
-Ένα από τα πιο αξιοθαύμαστα χαρακτηριστικά της δουλειάς σας είναι πως αγκαλιάζεται σφαιρικά την ανθρώπινη η φύση, όπως στο «Πετίτ, το τέρας», δεν είναι άγια τα παιδάκια ή οι ήρωές σας.
Τα βιβλία μου προέρχονται από προσωπικές παρατηρήσεις. Το θέμα του να είσαι καλός άνθρωπος, καλός επαγγελματίας, αρκετά καλός για να αξίζεις την αγάπη, πάντοτε με απασχολούσε, ποιο δεν απασχολεί άλλωστε; Αυτή η ιδέα της απόλυτης τελειότητας είναι κάτι πάνω στο οποίο έχω δουλέψει με διάφορους τρόπους και σε άλλα βιβλία όπως “La Bella Griselda” , “Imposible” ή “Cosas que pasan”. Ο φόβος του να είσαι ο εαυτός σου και αυτός ο εαυτός να μην είναι αυτό που οι άλλοι ανέμεναν από σένα, είναι κάτι που αντιλαμβάνομαι από μικρή μέσα και από τις πολιτισμικές και κοινωνικές επιταγές. Δεν το ένιωσα σπίτι μου, αλλά στο σχολείο για παράδειγμα δεν χωρούσα στους κώδικες των άλλων. Οπότε, με ενδιαφέρει ως θέμα.
Λέμε στα παιδιά τους κανόνες αυτού του κόσμου, προσπαθώντας να τα προετοιμάσουμε, όσο το δυνατόν καλύτερα, για να τα καταφέρουν μέσα σε αυτόν, αλλά και οι ενήλικες τελικά δεν αποτελούμε εξαίρεση, όντας γεμάτοι αντιθέσεις και ανασφάλειες όπως ο Petit (σ.σ: ήρωας βιβλίων της), και χρειαζόμαστε κάποιες φορές μερικές βεβαιότητες στη ζωή μας για να νιώθουμε ασφάλεια.
Με την πάροδο του χρόνου ανακάλυψα ότι είμαι πιο κοντά στους ανθρώπους που μπορούν να φανερώσουν τα σκαμπανεβάσματά τους, που δεν φοβούνται να αναζητούν και να μαθαίνουν την ανθρώπινη φύση τους, από ότι στους ανθρώπους που είναι γεμάτοι βεβαιότητες και κρίνουν τους άλλους. Όπως είπε και η Πολωνή συγγραφέας, όταν έλαβε το φετινό βραβείο Νόμπελ, η Olga Tokarczuk, η λογοτεχνία βασίζεται στην τρυφερότητα προς οποιοδήποτε άλλο ον πέρα απ’ τον εαυτό μας.
Είναι ο βασικός ψυχολογικός μηχανισμός και το πιο εκλεπτυσμένο εργαλείο της ανθρώπινης επικοινωνίας, η οποία βασίζεται στην εμπειρία. (Σμτφ- το απόσπασμα από το λόγο της Tocarczuk είναι λίγο διαφορετικό: «Η λογοτεχνία βασίζεται στην τρυφερότητα που τρέφουμε για κάποιον άλλον έξω από τον εαυτό μας. Αυτός είναι ο βασικός ψυχολογικός μηχανισμός της λογοτεχνίας. Χάρη σε αυτό το θαυματουργό εργαλείο, το πιο εκλεπτυσμένο μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων, η εμπειρία μας μπορεί να ταξιδεύει στον χρόνο και να αγγίξει αυτούς που δεν έχουν γεννηθεί ακόμα, αλλά που κάποια μέρα θα στραφούν σε αυτό που έχουμε γράψει, τις ιστορίες που αφηγούμαστε για τον εαυτό μας και τον κόσμου»).
Προσωπικά, με ενδιαφέρει να προσπαθήσω να καταλάβω γιατί κάνουμε ορισμένα πράγματα αντί να κρίνουμε αν είναι καλά ή όχι, γιατί όταν κρίνουμε, ακυρώνουμε την ενσυναίσθηση. Τρέφω συμπάθεια προς τα παιδιά, γιατί είναι τελείως διάφανα όταν εκφράζουν τι συμβαίνει μέσα τους, δεν φοβούνται να δείξουν την ανθρώπινη φύση τους. Τα παιδιά στις ιστορίες μου δεν είναι υποδείγματα συμπεριφοράς, είναι απλώς παιδιά. Περίεργα και δημιουργικά, όπως είναι όλα τα παιδιά όταν μπορούν να είναι ελεύθερα. Σκέφτομαι πως για τους ενήλικες μάς είναι δύσκολο να συμπεριφερόμαστε με αυτό τον δροσερό και αυθόρμητο τρόπο.
-Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι πως το περίγραμμα ενός θέματός σας (π.χ ενός αγοριού ή σκύλου) δεν συμπίπτει με τον χρωματισμό του. Αλλού είναι η γραμμή, αλλού το χρώμα. Τι προσφέρει σε μια εικόνα αυτή η τεχνική;
Υπάρχουν ορισμένοι καλλιτέχνες, για παράδειγμα οι Miró, Kandinsky, Karel Appel, οι οποίοι δούλεψαν πάνω σ' αυτή τη διάκριση ανάμεσα στο επίπεδο του χρώματος σε σχέση με τη γραμμή. Στην περίπτωσή μου, αυτή ήταν μια επιλογή μετά από πειραματισμό με την τεχνική της μεταξοτυπίας, στην οποία εκτυπώνονται χωριστά τα χρωματικά επίπεδα.
Έκανα τις πρώτες εκδόσεις χρησιμοποιώντας αυτή την τεχνική από το σπίτι, και έπειτα από μερικά λάθη, από μετακινήσεις των πλακών με χρώμα, είδα το αποτέλεσμα: όταν τα χρώματα όταν είναι τοποθετημένα λάθος σε σχέση με τις γραμμές, φαίνονται πιο γοητευτικά και δυναμικά.
Δεν χρειάζεται να «κολλήσω» το χρώμα στο περίγραμμα για να μπορεί ένα περίγραμμα να γίνεται κατανοητό. Και η γραμμή, όταν παύει να λειτουργεί ως περίγραμμα, ως όριο του χρώματος, αποκτά περισσότερη ζωντάνια και ελευθερία.
Σε κάθε περίπτωση, το περίγραμμα στα σχέδια αποτελεί μια σύμβαση, καθώς τα πράγματα και τα ζώα προφανώς δεν έχουν μια μαύρη γραμμή γύρω τους στην πραγματικότητα, ούτε τα χρώματα είναι επίπεδα, αλλάζουν ανάλογα με το πώς πέφτει το φως…
Μου αρέσει να χρησιμοποιώ όλες τις εναλλακτικές μορφές έκφρασης που έχω στη διάθεσή μου, ενώ ταυτόχρονα επικοινωνώ, διηγούμαι ιστορίες. Η αισθητική επίσης είναι ένα ζήτημα άποψης, μια καλλιτεχνική αναζήτηση μιας προσωπικής γλώσσας έκφρασης. Δεν υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος απεικόνισης της μεταφοράς.
-Οι ιστορίες σας είναι ενίοτε πολύ τολμηρές. Για παράδειγμα στο El Globo μια θυμωμένη μητέρα που φωνάζει στο παιδί της, γίνεται τελικά… μπαλόνι. Οι μητέρες σε πολλές κουλτούρες αγιοποιούνται, δηλαδή επιτρέπεται να μιλάμε εύκολα και για τις σκοτεινές πλευρές της μητρότητας, που είναι προφανώς εξίσου ανθρώπινες. Υπάρχουν για παράδειγμα χώρες που δεν δέχονται τις ιστορίες σας, π.χ οι ΗΠΑ;
Ξέρω πώς έχω ένα είδος χιούμορ που ορισμένες φορές και για ορισμένους ανθρώπους μπορεί να είναι κάπως σκληρό, όμως είναι επίσης και αυτό που αρκετοί ξεχωρίζουν και αγαπούν στα βιβλία μου ως στοιχείο που τα διακρίνει. Ειδικά το El Globo είναι ένα από τα πιο αγαπητά και ταυτόχρονα αμφιλεγόμενα βιβλία μου. Μου αρέσει που μιλάει για το καθημερινό από μια ανοίκεια οπτική γωνία, από την οποία μπορείς να δει κανείς τη γελοιότητα σε ορισμένες καταστάσεις και να μπορέσει τελικά να γελάσει μαζί τους.
Στα βιβλία μου δεν κρίνονται τα πρόσωπα, κανείς δεν είναι ακριβώς καλός ή κακός, τα πρόσωπα αυτά ζουν διάφορες καταστάσεις, κάνουν βλακείες. Πιστεύω ότι η απόλαυση έχει να κάνει με την αίσθηση χιούμορ των αναγνωστών, την ικανότητα να κρίνουν χωρίς προκαταλήψεις και το ποια άποψη έχουν σχετικά με το πως θα έπρεπε να είναι ένα βιβλίο για παιδιά.
Στις ΗΠΑ δεν έχει εκδοθεί ακόμα, δεν υπάρχει η διάθεση. Για ορισμένες κουλτούρες, οι ιστορίες είναι λίγο δύσκολο να μπουν σε κάποιο πλαίσιο, και χρειάζονται να ξέρουν ποιο είναι το «μήνυμα» πίσω από αυτό. Το ίδιο συμβαίνει και με κάποιους ενδιάμεσους, που προσπαθούν να βρουν την κρυμμένη ιστορία πέρα από την ιστορία που διηγούμαι, και τους λέω να την διαβάσουν όπως είναι, ότι δεν είναι μια αληθινή ιστορία, είναι όπως ένα παράδοξο ποίημα. Πολλοί βρίσκουν το βιβλίο διασκεδαστικό και απελευθερωτικό.
Παιδιά και καλλιτέχνες από το ίδιο υλικό φτιαγμένοι
-Θέλω να σας θέσω ένα πολύ απλό ερώτημα: μπορείτε να περιγράψετε πώς νιώθει όταν είναι κανείς καλλιτέχνης; Εσείς μάλιστα είστε καλλιτέχνης με πολλά μέσα έκφρασης - τη συγγραφή, την εικονογράφηση, τη μουσική, το τραγούδι. Σας προσφέρει κάτι διαφορετικό το κάθε είδος;
Για μένα αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες απολαύσεις το να διατηρώ τον ενθουσιασμό στη ζωή. Η αίσθηση ότι μπορώ να δημιουργήσω καλλιτεχνικά με γεμίζει χαρά και αγάπη για τον κόσμο, με κάνει να νιώθω γεμάτη. Νιώθω χρήσιμη, ζωντανή και βρίσκω τη θέση μου στον κόσμο, νιώθω ότι μπορώ να εμπνεύσω άλλους ανθρώπους, ότι έχω μια δύναμη ζωτικής σημασίας. Υποθέτω ότι αυτό συμβαίνει σε όλους όσοι κάνουν κάτι που τους παθιάζει. Το πάθος δίνει νόημα, κατεύθυνση, πορεία… Επίσης, το πάθος με συνδέει με τους άλλους μέσα από μια απόκρυφη πλευρά τους, ακόμα κι αν δεν τους γνωρίζω.
Φυσικά, κάποιες στιγμές αυτό δεν είναι τόσο εύκολο, ορισμένες φορές δε μου αρέσει αυτό που σχεδιάζω ή αυτό που τραγουδάω, αμφιβάλλω γι' αυτό που γράφω. Αυτά τα εμπόδια έχουν όμως και ενδιαφέρον, γιατί από τα λάθη και τους προσωπικούς περιορισμούς, αν δεν τους φοβόμαστε, εμφανίζονται νέες ιδέες και πρωτότυπες λύσεις. Καθώς ξέρω ότι αυτό είναι που μου αρέσει περισσότερο να κάνω, προσπαθώ να αφήνω χώρο και χρόνο για να ανθίσει αυτό που κάνω – κάτι που δεν είναι εύκολο στους σύγχρονους γρήγορους ρυθμούς – έτσι ώστε να μπορώ να εμβαθύνω και να μη μένω στην πρώτη εντύπωση.
Κουβαλάω τετράδια όπου σχεδιάζω ή γράφω πραγματάκια, γράφω περίπου ένα βιβλίο το χρόνο (όταν πρόκειται για βιβλίο με δικό μου κείμενο το παιδεύω πολύ!) και επίσης κάνω κι άλλες δουλειές με κείμενα άλλων, άλλη πρόκληση κι αυτή, πάντως γενικά αυτές μου παίρνουν λιγότερο χρόνο. Δουλεύω από το απόγευμα μέχρι το βράδυ, στο γραφείο του σπιτιού μου. Πάω σε εκθέσεις βιβλίων, δίνω διαλέξεις, παραδίδω σεμινάρια. Επίσης, επισκέπτομαι μερικές φορές σχολεία ή βιβλιοθήκες (όχι συχνά, δε μου φτάνει ο χρόνος για όλα). Μου αρέσει να νιώθω τμήμα αυτού του πλανήτη των βιβλίων και της μουσικής, όλη μου τη ζωή θαύμαζα αυτούς τους κόσμους και τους κατοίκους τους και τους ευχαριστώ που με έκαναν να πετάω μέσα από τα έργα τους.
Πόσο τυχερή νιώθω! Το να έχω μια δουλειά σαν αυτή που έχω είναι ό,τι καλύτερο, όλοι θα έπρεπε να μπορούμε να δουλεύουμε σε κάτι που μας κάνει να αναπτύσσουμε την προσωπικότητά μας και να μη μας αποκόπτει από τη ζωή. Φυσικά και πρέπει να βρούμε τον τρόπο με τον οποίο αυτή η πνευματική παραγωγή θα αποτιμάται αρκετά ώστε να μας πληρώνει και τους λογαριασμούς, όμως υπάρχουν πολλές εναλλακτικές για να το πετύχουμε. Το σημαντικό είναι να έχουμε θάρρος και να παίρνουμε το ρίσκο τού να είμαστε ο εαυτός μας, αυτό γίνεται φανερό και πάντοτε δίνει σημαντικούς καρπούς. Ως καλλιτέχνης, έχω τα δικά μου ωράρια, μπορώ να έρχομαι σε επαφή με πολύ ενδιαφέροντες ανθρώπους, έχω γνωρίσει πολύ όμορφα μέρη και έχω λάβει πολλή αγάπη από άτομα που δεν θα είχα γνωρίσει διαφορετικά. Επίσης, χάρη στη δουλειά μου, μπόρεσα να γνωρίσω ανθρώπους που θαυμάζω.
-Τι σας λένε τα παιδιά για τα βιβλία σας;
Ορισμένες φορές τα παιδιά μιλάνε για την αισθητική των βιβλίων μου, ένα πράγμα που οι ενήλικες ενίοτε το προσπερνάνε. Συγκεκριμένα μου λένε για την ικανότητά μου να χρωματίζω έξω από τις γραμμές. Μια μικρούλα είπε στον μπαμπά της: «Θέλω να είμαι σαν την Ισόλ, να μη μένω μέσα στα όρια!»
Έχω γίνει αποδέκτης διάφορων τέτοιων σχόλιων σχετικά με τον τρόπο που ζωγραφίζω, είναι σαν να απελευθερώνω κάτι μέσα στα παιδιά όταν δεν μένω μέσα στα περιγράμματα με τον χρωματισμό των μορφών. Με κάνει πολύ χαρούμενη. Γιατί πέρα από τις ιστορίες που διηγούμαι, ο τρόπος εικονογράφησης είναι και αυτός ένα είδος άποψης. Το να χρωματίζεις πάντα μέσα από τις γραμμές, είναι και αυτός μια σύμβαση στο κάτω κάτω, και μπορεί κανείς να εφεύρει και να επιλέξει άλλους τρόπους για να απεικονίσει τον κόσμο (το βλέπουμε σε όλη την ιστορία της τέχνης) αλλά πολλές φορές ξεχνάμε ότι έχουμε αυτή την ελευθερία. Αυτό που εξακριβωμένα δεν έχουμε, πάντως, είναι μια γραμμή γύρω από τα σώματά μας και τα αντικείμενα της πραγματικής ζωής!
-Τι είδους ιστορίες νιώθετε ότι χρειάζονται τα παιδιά αυτή την εποχή;
Η αλήθεια είναι πως δεν μπορώ να μιλήσω εξ ονόματος των παιδιών και των αναγκών τους. Πιστεύω πως υπάρχει πάντοτε κάτι που εμπλουτίζει τη ζωή μας: λογοτεχνική ποιότητα, καλλιτεχνική ποιότητα, στιγμές ποιητικών ανακαλύψεων.
Είναι ζήτημα σεβασμού προς τον αναγνώστη, και αυτός ο σεβασμός αντικατοπτρίζει στο πώς φερόμαστε σε αυτούς που θα μας διαδεχτούν, με τη δουλειά μας είναι σαν να τους λέμε: «σας παρέχουμε κάτι που το αξίζετε, θέλουμε να το απολαύσετε και να σας συντροφεύει». Πάνω από όλα πιστεύω ότι τα παιδιά (όπως και οι ενήλικες), χρειαζόμαστε στιγμές παρατήρησης και βαθιάς συγκέντρωσης καθώς και στιγμές επαφής με τη φύση, τόσο τη δική μας όσο και αυτή που μας περιβάλλει, στιγμές παιχνιδιού και περισυλλογής, στιγμές εσωτερικής αναζήτησης του πραγματικού ανθρώπου που βρίσκεται μέσα μας.
Για αυτό μου αρέσουν τόσο τα βιβλία για παιδιά, έχουν έναν δικό τους ρυθμό ανάγνωσης και μια σιωπή που μου φαίνεται όαση. Επίσης μου φαίνεται ιδιαίτερα επωφελής η ενσυναίσθηση και η σύνδεση με όντα και καταστάσεις που δεν είναι συνήθη για την καθημερινότητά μας, από αυτά μπορεί να μάθει κανείς πολλά. Στόχος μου είναι να μπορεί κανείς να διηγηθεί τις ιστορίες μου μέσα από τις εικόνες και το κείμενο, να υπάρχει το στοιχείο της έκπληξης, χιούμορ, κάτι θαυμαστό, αλλά από μια σκοπιά περιπέτειας και ταπεινότητας, με μία συγκεκριμένη φόρμα, για την οποία εγώ δεν έχω τις απαντήσεις ούτε καμία βεβαιότητα.
Δεν είναι τόσο εύκολο να βρίσκεις αυτό το υλικό. Η όρεξη των ανθρώπων για καλές ιστορίες είναι τεράστια, είναι απίστευτο τι μπορεί να συμβεί και τι παίζεται όσον αφορά στις διηγήσεις. Είναι πολύ σημαντικό να θρέφουμε αυτή την δίψα για περιπέτεια, μαγεία και εμπειρίες με τα καλύτερά μας όπλα ως δημιουργοί. Και να μοιραζόμαστε αυτές τις αναγνώσεις με τα παιδιά μας, είναι ένας χώρος επικοινωνίας και συνάντησης που μου φαίνεται εντελώς απαραίτητος σε αυτή την τόσο ατομικιστική εποχή.
-Πώς διατηρείτε ζωντανή αυτή την παιδική πλευρά που σας επιτρέπει να συνομιλείτε αληθινά με τα παιδιά; Δηλ. πώς κατορθώνετε να μην χαθείτε μες στον κόσμο των ενηλίκων;
Πιστεύω ότι οι καλλιτέχνες «έχουμε την άδεια» (βέβαια τη δίνουμε στον εαυτό μας) να παίζουμε σε όλη μας τη ζωή και αυτή η θέση μάς επιτρέπει να μην ακυρώνουμε την περιπετειώδη και παιχνιδιάρικη προοπτική που σχετίζεται με τα παιδιά. Στην κοινωνία μας, μεγαλώνοντας, καταλαβαίνουμε ότι πρέπει να είμαστε ώριμοι και υπεύθυνοι, λες και αυτό είναι κάτι που θα έπρεπε να ακυρώνει τις ερωτήσεις, τα ρίσκα, το χορό και όλα αυτά τα πράγματα που είναι ταυτόχρονα διασκεδαστικά και μη αμειβόμενα: τη ζωγραφική, το τραγούδι, την υποκριτική, το να κάνεις σχέδια με φίλους μόνο και μόνο για να είσαι μαζί τους. Τα εκπαιδευτικά μέσα επιτρέπουν λίγα μόνο παιχνίδια στους ενήλικες, αλλά ακόμα και αυτά πρέπει να έχουν έναν ξεκάθαρο στόχο, μια αιτιολόγηση: αν αθλούμαι, είναι για την υγεία μου, αν γράφω ή κάνω τέχνη είναι γιατί θα μου αποφέρει λεφτά ή θα με χαλαρώσει από το στρες ή γιατί έτσι θα βρω σύντροφο…
Όταν κάποιος επινοεί κάτι, όταν κάποιος δημιουργεί ωθούμενος από τις προσωπικές του επιθυμίες, αυτό έχει να κάνει με την ελευθερία και την έκφραση χωρίς κάποια συγκεκριμένη κατεύθυνση: το να κάνεις κάτι είναι ήδη μεγάλο μέρος της ανταμοιβής. Τα παιδιά έχουν πολύ χρόνο και λιγότερες υποχρεώσεις για αυτό μπορούν και στρέφουν το βλέμμα τους όπου τους ενδιαφέρει, δίνουν προσοχή στην περιέργεια τους, δε θέλουν να κάνουν κάτι που δεν τους αρέσει, δεν κρύβουν τα συναισθήματά τους. Κι εγώ έχω δουλέψει πολύ με τον εαυτό μου για να είμαι ολοένα και πιο ελεύθερη και λιγότερο εξαρτώμενη από τις προσδοκίες των άλλων. Και φυσικά, το βλέμμα του ποιητή, του καλλιτέχνη είναι πάντοτε λίγο αποσυνδεδεμένο από το βλέμμα της καθημερινότητας, βλέπει τα πράγματα από μια οπτική ανοικείωσης, σαν να τα έβλεπε για πρώτη φορά. Σε αυτό, η ματιά του μοιάζει με αυτή του παιδιού και για αυτό μου είναι πολύ πιο ενδιαφέρον να μιλάω μέσα από αυτή την οπτική. Εύλογα, όλες οι εμπειρίες μου δίνουν μια ικανότητα σκέψης που δεν είναι σαν αυτή του παιδιού, ωστόσο μπορώ να καταλάβω αυτή την θαυμαστή αμηχανία του να κοιτάς τον κόσμο χωρίς προκαταλήψεις, επιδιώκω να διατηρήσω αυτή τη φρεσκάδα και τη φυσική επαναστατικότητα που συνδέω με εκείνη την Τέχνη που με ενδιαφέρει περισσότερο: αυτή που με συναρπάζει, με διασκεδάζει και με απελευθερώνει. Όλοι οι καλλιτέχνες που θαυμάζω έχουν λίγη από αυτή την ατιμώρητη τρέλα που σε κάποιους μοιάζει παιδική, αλλά εγώ νομίζω ότι πρέπει να την έχουμε πάντοτε σε ετοιμότητα.
Tο βραβείο ALMA και η επίσκεψη της στην Ελλάδα
-Το 2013 το Σουηδικό Συμβούλιο Τεχνών σας τίμησε με το κορυφαίο βραβείο Astrid Lindgren Memorial Award. Πώς επηρέασε τη ζωή σας;
Ήταν μια εξαιρετική και απίστευτη στιγμή, το να νιώθω τέτοια αναγνώριση για τη δουλειά μου. Ειδικά επειδή τα βιβλία είναι αυτό που μου αρέσει περισσότερο να κάνω και ποτέ δεν είχα καταστρώσει κάποιο σχέδιο για να φτάσω τόσο ψηλά, έτσι λοιπόν ήταν για μένα μια τεράστια έκπληξη. Με έκανε να νιώσω αυτοπεποίηθηση για τη δουλειά μου και νιώθω απίστευτη ευγνωμοσύνη προς την κριτική επιτροπή τοu ALMA και προς όσους στηρίζουν αυτό το βραβείο παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας.
Έμαθα πολλά σχετικά με την Astrid Lindgren, η οποία δεν είναι και τόσο γνωστή στην Αργεντινή και αυτό αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τη δουλειά μου, είναι μεγάλη τιμή να βρίσκομαι υπό την αιγίδα της, κατά κάποιον τρόπο. Στο διά ταύτα, τα βιβλία μου μεταφράστηκαν σε περισσότερες γλώσσες και με προσκαλούν σε πολύ περισσότερες Διεθνείς Εκθέσεις.
Ήδη ένιωθα τυχερή και πριν, αλλά μετά από αυτό πραγματικά το εγώ μου δεν χρειάζεται περισσότερα. Τώρα, είναι ώρα να κάνω τα καλύτερα βιβλία που μπορώ να κάνω, και είναι πολύ καλό το να ξέρω ότι μπορούν να εκδοθούν. Επίσης, με το βραβείο μπόρεσα να αγοράσω ένα σπίτι στην εξοχή για να πηγαίνω κάθε εβδομάδα με την οικογένειά μου, κάτι που έχει βελτιώσει πολύ τη ζωή μας, και στο μέλλον σκέφτομαι να φτιάξω εκεί ένα γραφείο και ίσως ένα χώρο συνάντησης με άλλους καλλιτέχνες.
-Έχετε επίσης επισκεφθεί την Ελλάδα; Τι εντυπώσεις σας άφησε;
Πέρασα πολύ ωραία στην Ελλάδα! Μου φαίνεται πως δεν διαφέρουμε πολλοί, Αργεντινοί και Έλληνες, ίσως γιατί περάσαμε πρόσφατα οικονομική κρίση και αυτό σου επιβάλλει μια αίσθηση του χιούμορ και μια ανθεκτικότητα που σου επιτρέπει να συνεχίσεις να κάνεις σχέδια. Με εντυπωσιάζει η απίστευτη ιστορία της χώρας σας, πόσο έχει επηρεάσει τον πολιτισμό μας και πόσο προικισμένη είναι η φύση που σας περιβάλλει. Μέσα από αυτή την επίσκεψη, προέκυψε η δυνατότητα να μεταφραστεί το Abecedario, έπειτα από το εργαστήριό μου στη σχολή Μωραΐτη.
Ο ενθουσιασμός της Έλσα Μαρτίνεθ, του Λεωνίδα Ρεμπελάκου και του Χρήστου Σιορίκη ήταν κάτι το φανταστικό.
Επίσης γνώρισα το συγγραφέα Αντώνη Παπαθεοδούλου ο οποίος συνόδευσε τις παρουσιάσεις μου με ένα γενναιόδωρο και διασκεδαστικό τρόπο, καθώς και τους υπεύθυνους των εκδόσεων Μάρτης, τον Γιάννη Γκανά και την Άννα Παπαφίγγου, οι οποίοι είναι άνθρωποι ζεστοί και ενθουσιώδεις.
Πέρα από το τοπίο, αυτό που με κάνει να ερωτεύομαι ένα μέρος είναι οι άνθρωποι και ένιωσα πολύ χαρούμενη στην Αθήνα, ένιωσα πολύ κοντά στους αναγνώστες και καλοδεχούμενη.
-Τι δουλεύετε αυτή την εποχή;
Αυτόν τον καιρό είμαι ενθουσιασμένη γιατί δουλεύω πάνω σ' ένα φιλόδοξο πρότζεκτ για ένα βιβλίο (σ.σ: «αν καταφέρουμε να το εκδώσουμε» λέει γελώντας), για το οποίο δεν μπορώ να πω περισσότερα, παρά μόνο ότι πρόκειται για ένα παραμύθι 60 σελίδων και με κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά σε επίπεδο εικονογράφησης. Θα δούμε αν θα μπορέσω να το πραγματοποιήσω όπως το έχω φανταστεί, το δουλεύω με τον πρώτο μου εκδότη, τον Daniel Goldin. Επίσης δουλεύω με φίλους μου ένα μουσικό πρότζεκτ, προσπαθώντας να συνθέσω κάποια νέα τραγούδια.
-Τέλος, ήθελα να σας ρωτήσω τι νιώθετε ότι έχει προσφέρει η Τέχνη στη ζωή σας;
Η μεγάλη καλλιτέχνης Louise Bourgeois έλεγε: «Η τέχνη είναι μια εγγύηση διανοητικής υγείας». Κι εγώ πιστεύω το ίδιο, ειδικά για τους ευαίσθητους ανθρώπους, η τέχνη είναι μια διαδικασία για να αντιληφθούμε αυτόν τον κόσμο που δεν μπορούμε να εξηγήσουμε εντελώς, ένας τρόπος να διασχίσουμε την εμπειρία της ζωής αλληλεπιδρώντας με τη φύση γύρω μας και το ασυνείδητο του καθενός μας. Η τέχνη σχετίζεται με το μυστήριο, με το μαγικό με κάποιο τρόπο.
Στη ζωή μου, τα έργα των άλλων καλλιτεχνών (κάποιων σύγχρονων, κάποιων από παλαιότερες εποχές) με έχουν βοηθήσει να αναγνωρίσω τις διαθέσεις και τις θλίψεις μου, μου έχουν κρατήσει συντροφιά, με έχουν εμπνεύσει, με έχουν παρηγορήσει. Νιώθω πως είναι ένα δώρο το ότι τόσοι καλλιτέχνες μού μιλάνε μέσα από τις εμπειρίες τους και τα φαντάσματά τους για να τους γνωρίσω. Σκέφτομαι ότι πρέπει να είναι κανείς γενναίος για να εκτεθεί ως καλλιτέχνης, όμως ταυτόχρονα, είναι και το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο. Όταν σχεδιάζω, είναι λίγο σαν να διαλογίζομαι, και όταν τραγουδάω, το ίδιο. Δημιουργεί μια τάξη μέσα μου, με συνδέει με τον εαυτό μου και έτσι με αποδέχομαι, με βρίσκω. Επίσης, η τέχνη με έχει βοηθήσει πάρα πολύ να συνδεθώ με άλλους ανθρώπους, να κατανοήσω ότι δεν είμαι μόνη σε πολλές από τις εμπειρίες και τα συναισθήματα μου, είναι ένας πολύ ειλικρινής τρόπος να δείχνω εμένα την ίδια και να προσφέρω κάτι στους άλλους.
*Τα βιβλία της ISOL κυκλοφορούν στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Μάρτης. Ευχαριστούμε θερμά τους Έλσα Μαρτίνεζ, Λεωνίδα Ρεμπελάκο και Χρήστο Σιορίκη για τη μετάφραση της συνέντευξης από τα ισπανικά.